Σώστε Τις Μέλισσες…για υπηρεσίες επικονίασης

Από την Dr. Kit Prendergast *

Υπάρχει πρόβλημα με το κίνημα “Σώστε τις Μέλισσες για υπηρεσίες επικονίασης”. Θα ακούσετε συχνά να επαναλαμβάνεται ότι πρέπει να σώσουμε τις μέλισσες, διότι χωρίς μέλισσες δεν θα υπάρχει επικονίαση και χωρίς επικονίαση δεν θα υπάρχει τροφή. Αυτό είναι αρχικά λανθασμένο, καθώς υπάρχουν πολλοί επικονιαστές που δεν είναι μέλισσες: μύγες, σφήκες, λεπιδόπτερα, πουλιά, θηλαστικά, ακόμα και κάποια ερπετά (διαβάστε περισσότερα στο Patreon μου για τις σαύρες ως επικονιαστές!). Αλλά το κύριο πρόβλημα με αυτό το επιχείρημα είναι ότι αν διατηρήσουμε μόνο τις μέλισσες που είναι επικονιαστές καλλιεργειών, ιδιαίτερα στην Αυστραλία, όπου σχεδόν όλες οι καλλιέργειες είναι ξενικά φυτά, θα καταδικάσουμε την πλειονότητα των γηγενών μελισσών σε εξαφάνιση.

Ο κύριος επικονιαστής των αυστραλιανών καλλιεργειών είναι η εισαγόμενη Απίς μελιφέρα (ευρωπαϊκή μέλισσα), η οποία είναι ζώο ζωοτεχνίας (ή άγριο είδος, όταν ζει μόνο του). Η προστασία της μελιτοφόρου μέλισσας δεν διατηρεί τις εγχώριες μέλισσες, μπορεί, στην πραγματικότητα, να τις ανταγωνίζεται και να τις απειλεί! Επιπλέον, άλλες γηγενείς μέλισσες που επικονιάζουν καλλιέργειες είναι γενικοί επικονιαστές και δεν είναι αυτές που έχουν ανάγκη διάσωσης. Αλλά ακόμη και αν μπούμε σε μία διαδικασία διάσωσης των μελισσών που επικονιάζουν αγριολουλούδα, αυτό πάλι δεν θα διατηρήσει όλες τις εγχώριες μέλισσες. Γιατί η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αρκετά είδη μελισσών τα οποία δεν είναι καλοί επικονιαστές, αλλά είναι τα πιο απειλούμενα.

Λόγω της σύνθετης φύσης των δικτύων επικονίασης, πολλά φυτά επισκέπτονται από μια ποικιλία επικονιαστών και μη επικονιαστών, οπότε η εξαφάνιση ενός είδους-επισκέπτη δεν θα σημαίνει την εξαφάνιση του φυτού (υπάρχουν σίγουρα εξαιρέσεις όμως). Αντίστροφα, υπάρχουν πολλές γηγενείς μέλισσες που είναι επιλεκτικές σε αυτόχθονα γένη φυτών και αν δεν βρίσκουν το φυτό τους θα εξαφανιστούν. Αυτές περιλαμβάνουν την πλειοψηφία των Euryglossinae – μιας ποικίλης υποοικογένειας των Colletidae, ενδημικής στην Αυστραλία. Τρώνε τη γύρη και δεν διαθέτουν σκούπες μεταφοράς της (scopae)¹, γεγονός που τις καθιστά κακούς επικονιαστές, όπως και οι σχετικές Hylaeinae, οι περισσότερες από τις οποίες είναι επίσης ολιγολεκτικές ². Στη συνέχεια, υπάρχουν οι κλεπτοπαρασιτικές³ μέλισσες. Αυτές οι μέλισσες δεν έχουν σκούπες και παρασιτούν τις φωλιές των “καλών επικονιαστών”! Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το γένος Thyreus, το οποίο είναι κλεπτοπαρασιτικό των Amegilla – φανταστικών επικονιαστών, ειδικά των φυτών που απαιτούν ηχητική επικονίαση. Όπως μπορείτε να δείτε, το επιχείρημα για τη διάσωση των μελισσών για την επικονίαση αποτυγχάνει να διατηρήσει μια τεράστια ποικιλία αυτόχθονων μελισσών. Δεν χρειαζόμαστε μια στρατηγική για να διασφαλίσουμε την επικονίαση, χρειαζόμαστε μια στρατηγική για να αποτρέψουμε την κρίση εξαφάνισης των αυτόχθονων μελισσών.

Διαβάστε περισσότερα για το γιατί θα συνεχίσουμε να χάνουμε βιοποικιλότητα υπό μια καπιταλιστική ιδεολογία που σώζει τα είδη για τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στο αξιολογημένο από ομότιμους άρθρο μου Beyond ecosystem services as justification for biodiversity conservation, που δημοσιεύθηκε στο Austral Ecology. Όπως καταλήγω, «Αντί να διαιωνίζουμε την ιδέα ότι η φύση είναι εδώ για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπων και να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η διατήρηση λειτουργικών, υγιών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας του πλανήτη εξυπηρετείται καλύτερα υπό μια ιδεολογία βιοκεντρισμού, εκτιμώντας ότι κάθε είδος είναι ένα μοναδικό αποτέλεσμα της συναρπαστικής διαδικασίας της εξέλιξης, ένα φυσικό έργο τέχνης και μια πηγή δυνητικής γνώσης που θα χαθεί για πάντα από τη βιβλιοθήκη της ζωής αν εκλείψει.»

Ως οικολόγος άγριων μελισσών, ταξινομιστής και βιολόγος της διατήρησης, αγωνίζομαι να βρω χρηματοδότηση για να αποτρέψω αυτήν την κρίση εξαφάνισης, όπως πολλοί άλλοι εντομολόγοι που εργάζονται σε αφανή και «μη οικονομικά σημαντικά» είδη. Μπορείτε να υποστηρίξετε τον σκοπό μου και να μάθετε περισσότερα για την συναρπαστική βιοποικιλότητα των εγχώριων μελισσών στο Patreon μου The Bee Babette, όπου μπορείτε επίσης να αποκτήσετε πρόσβαση σε όλες τις δημοσιεύσεις μου.

Dr. Kit Prendergast,  25 Μαΐου 2025

* Η Δρ. Κιτ Πρέντεργκαστ, Phd, είναι οικολόγος των αυτόχθονων μελισσών της Αυστραλίας και επιστημονική επικοινωνιολόγος. Συμμετέχει στη διερεύνηση της ανθρωπογενούς επίδρασης στις αυτόχθονες μέλισσες.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Τα scopae (σκούπες) είναι τα μορφολογικά μέρη του σώματος μιας μη παρασιτικής μέλισσας που επιτρέπουν τη μεταφορά γύρης. Στις περισσότερες είναι  μια πυκνή μάζα επιμηκυσμένων, συχνά διακλαδισμένων, τριχών στο πίσω πόδι, ή στην κοιλιά.
2. Ολιγολεκτικός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για τις μέλισσες που παρουσιάζουν μια στενή, εξειδικευμένη προτίμηση για πηγές γύρης, συνήθως σε μία μόνο οικογένεια ή γένος φυτών. Λατινισμένα ελληνικά απ το ολίγος (μικρός) και λεκτός (εκλεκτός).
3. Ο κλεπτοπαρασιτισμός είναι μια μορφή συμβίωσης στην οποία το ένα ζώο εσκεμμένως παίρνει τροφή (κλέβει) από ένα άλλο.
4. Πηγαίες εικόνες από public domain (Pixabay), Επικεφαλίδα: από J_Blueberry και BRRT πίνακας με έντομα: από Gordon Johnson